1.
Unsa ang gipasabút sa pulong politika?
2.
Unsa ang katuyoan sa Estado?
3.
Unsa ang gipasabút sa ‘kaayohan sa kadaghanan’ (common good)?
4.
Unsa man ang ‘katilingbanong hustisya’ (social justice)?
5.
Unsa man ang mga sukaranan alang sa kalamboan sa katilingbanong
kahimtang?
6.
Unsa man ang politikanhong katilingban?
7.
Unsa ang mga moral ug relihiyosong sumbanan (moral and religious
principles) nga maggiya sa politika?
IKADUHANG
BAHIN: ANG RELASYON TALI SA SIMBAHAN,
ESTADO,
UG POLITIKA
8.
Unsa ang basihanan sa misyon sa Simbahan diha sa politika?
9.
Aduna pa bay laing hinungdan ngano nga ang Simbahan manginlabot sa
politika?
10.
Dili ba kaha ang pagpanginlabot sa Simbahan usá ka
“pagpanghilabot sa politika”?
11.
Unsa man ang gipasabút sa panagbulag sa Simbahan ug Estado?
12.
Dili ba kinahanglan man nga ang Simbahan ug ang Estado
magtambayayong sa usa’g-usá?
13.
Unsa man ang misyon sa Simbahan mahitungod sa politikanhong sistema?
14.
Unsa man ang gipasabút sa “kritikal nga pagtambayayong” o
“kritikal nga panaghiusa”?
15.
Unsa nga matang sa panglantaw ang mahatag sa Simbahan kabahin sa
tawhanong dignidad ug kahiusahan?
16.
Unsa man ang gipasabút sa “panaghiusa”?
17.
Kinahanglan ba gayud nga ang mga lumulupyo motuman sa politikanhong
panggamhanan?
18.
Mahimo ba nga ang mga lumulupyo dili motuman sa politikanhong
panggamhanan?
19.
Tinuod ba nga ang Simbahan makalihok uban sa bisan unsa nga dagway
sa politikanhong pamunuan?
20.
Unsa man ang gilauman sa Simbahan diha sa politika mahitungod sa
kinatibuk-an nga kalamboan sa tawo?
IKATULONG
BAHIN: ANG PAPEL SA KAPARIAN,
RELIHIYOSO,
UG LAYGO DIHA SA POLITIKA
21.
Unsa man ang mga papel nga gihuptan sa kaparian, relihiyoso ug
laygo mahitungod sa “politikang may dinapigan” (partisan politics)?
22.
Nganong angay man likayan sa mga kaparian ug relihiyoso ang
pagsalmot sa politikang may dinapigan (partisan politics)?
23.
Unsa man gayud ang misyon sa mga laygo diha sa politika?
24.
Unsa man ang kamatuoran nga kinahanglan maggiya sa mga laygo sa
ilang pagpanginlabot sa politika?
25.
Aduna bay gitawag nga “kandidato
sa Katoliko” o “hiniusang boto sa Katoliko”?
26.
Mahitabo ba nga ang Kaobispohan magmando sa mga magtutuo sa
pagbotar sa usá ka kandidato nga ilang gidapigan?
27.
Giunsa man sa Simbahan pagtuman ang iyang misyon sa pagbag-o sa
dagway sa politika?
IKAUPAT
NGA BAHIN: ANG POLITIKA SA PILIPINAS –
KAHIMTANG
UG KABAG-OHAN
28.
Ngano man nga ang Simbahan aktibong manginlabot sa politika sa
Pilipinas?
29.
Unsa man ang mga negatibong hulagway sa atong politikanhong Kultura?
30.
Unsa man ang gipasabot sa “patronage politics”?
31.
Unsa man ang gipasabút sa “politics of personalities”?
32.
Unsa man ang gipasabút sa “politics of pay-off”?
33.
Ang panghunahuna sa mga politiko kabahin ba niining politikanhong
kultura?
34.
Ang mga pulong “tradisyonal nga pamolitika” (traditional
politics) ug “tradisyonal nga mga politiko” (traditional politicians)
nagpasabút ba sa dautang dagway sa politika nga gihisgutan sa unahan?
35.
Kini ba ang hinungdan ngano nga ang Kaobispohan nag-ingon nga ang
atong politikanhong kultura dautan?
36.
Ngano? Unsa man ang sayop sa atong paagi sa piniliay?
37.
Unsa man ang mga daotang kalihukan nga gihimo sa adlaw mismo sa
piniliay?
38.
Unsa man ang mga salawayong buhat nga atong mamatikdan human sa
piniliay?
39.
Mabasol ba nato ang katawhan niining dili maayo nga kahimtang?
40.
Matarong ba ang pagdawat og salapi basta kay moboto lang sumala sa
konsensya?
41.
Wala na bay timailhan sa paglaum nga ang dagway sa politika mabag-o?
42.
Unsa man ang mga kalidad nga atong gipangita sa usá ka kandidato?
43.
Angay ba nga ang mga Katolikong anaa sa panggamhanan molikay sa
pamolitika, human kini nakit-an nga “hugaw”?
44.
Sa unsa nga mga paagi nga ang mga Katoliko epektibong molambigit sa
piniliay?
PAKAPÍN
SA KATESISMO: MGA GISUGYOT NGA BULUHATON
UNANG
BAHIN
PAGPASABOT
SA MGA PULONG KALABOT SA POLITIKA
1.
Unsa ang gipasabút sa pulong politika?
a)
Sa halapad
nga pagsabut, ang politika usá ka hugpong sa katilingban nga kanunay
naglihok tungod ug alang sa kaayohan sa kadaghanan.
Kini nagtawag sa madasigon ug responsable nga pagpakiglambigit sa
tanang lumulupyo [cf. Congregation for Religious and Secular Institutes,
Religious Life and Human Promotion, 1980, no.12].
b)
Ang Politika
mahulagway usab isip usá ka buhat sa pagdumala ug pagpangalagad sa
katawhan. Ang Vatican II
naghulagway sa politika isip “lisod apan halangdon nga buhat” [GS,
75]. Ang iyang tinguha mao
ang katumanan sa katuyoan sa Estado.
c)
Ang Politika
nagpasabút usab og ‘politikang may dinapigan’ (partisan politics), sa pagtigi kon kinsa ang mapili o magpabilin sa
gihuptan nga gahum sa panggamhanan.
ining ulahing pagsabut, ang mga kaparian ug ang
mga relihiyoso gidid-an ubos sa balaod sa Simbahan sa pagsalmot sa
politikang may dinapigan (partisan
politics).
2.
Unsa ang katuyoan sa Estado?
Ang katuyoan sa Estado mao ang pagpanalipod ug ang
pag-ugmad sa kaayohan sa kadaghanan.
Sa kinatibuk-an, kining maong katuyoan mapatuman pinaagi sa tulo ka
tahas:
a)
Paghimo’g
balaod alang sa hustisya, ug sa maayong pagpadagan niini.
b)
Pag-ugmad sa
kausbawan sa katilingban, ekonomiya ug maayong panglawas.
c)
Pag-amping
sa kultura ug moralidad. [see K.H. Peschke]
3. Unsa
ang gipasabút sa ‘kaayohan sa kadaghanan’ (common
good)?
Ang
kaayohan sa kadaghanan mao ang kinatibuk-an nga kahimtang sa katilingban,
nga maghatag sa katawhan, tagsa-tagsa ug hiniusa, sa kahigayonan sa
pagkab-ot sa ilang mga tinguha sa mas masayon ug hingpit nga paagi.”
[GS, 26]. Kini nagalangkob sa
tulo ka mahinungdanong elemento.
a)
Kini
nagpasabút na’ng daan sa pagtahod sa batakang katungod ug kagawasan sa
tawo (fundamental human rights and
freedom of the human person) alang sa kalamboan sa tawhanong bokasyon.
b)
Kini
nagkinahanglan sa katilingbanong kaayohan ug kalamboan sa katawhan - bisan
unsa nga panginahanglanon alang sa maka-tawhanong pagkinabuhi sama sa:
pagkaon, bisti, tambal, sakto nga trabaho, edukasyon ug kultura nga
makab-ot sa usa’g-usá.
c)
Kini
nagkinahanglan og kalinaw - makanunayong pagpadagan ug seguridad sa
makiangayong sistema [cf. CCC, 1907-09]. Kining mga katilingbanong
kahimtang makab-ot pinaagi sa katilingbanong hustisya (social
justice).
4.
Unsa man ang ‘katilingbanong hustisya’ (social
justice)?
Kini mahimong tawgon nga “kaangayan alang sa kaayohan sa
kadaghanan”. Kini nagmando sa maki-angayong pagbahin-bahin sa abút sa
negosyo o kompanya tali sa tag-iya ug mga mamumuo, ug sa makiangayong
pag-apud-apud sa mga bahandi sa nasud ngadto sa mga lumulupyo niini.
Kining maong kaangayan nag-aghat sa nagkalain-laing hut-ong sa katilingban
sa pagtabang sa usa’g-usa, ilabi na sa mga kabus aron mahaw-as sila sa
ilang kalisud. Kini nagsaway
sa kahimtang diin ang pipila datò kaayo samtang ang kadaghanan nag-antus
sa tumang kapit-os [GS, 29], diin ang bahandi sa usá ka nasud gipanag-iya
lamang sa pipila, ug diin ang mga negosyante nagpasulabi og paginansya sa
ilang mga baligya.
5.
Unsa man ang mga sukaranan alang sa kalamboan sa katilingbanong
kahimtang?
Ang paglambo sa katilingbanong kahimtang kinahanglan nga
magasumikad sa kamatuoran, hustisya, ug dinasig sa gugma: kini usa ka
kalamboan nga gawasnong nagatubo padulong sa mas tawhanon ug makiangayong
kahimtang [GS. loc. cit.]. Kini nagpasabut nga ang tagsa-tagsa, ingon man
ang nagkalain-laing hut-ong sa katilingban, dili lamang magbansay sa ilang
kaugalingong katarong kon dili sa katilingbanong katarong usab kay kini
man ang naghiusa sa tagsa-tagsa ug sa tibuok katilingban. Pipila ka mga
sumbanan kun unsaon pagbansay ang katilingbanong katarong mao kining mga
mosunod: pagbayad sa hustong buhisan, pagkamatinud-anon sa serbisyong
publiko, dili pagpangawat sa kwarta sa gobyerno o kompanya, dili pagdawat
og suborno, ug ang pag-atiman sa kinaiyahan.
6.
Unsa man ang politikanhong katilingban?
Ang politikanhong katilingban gilangkoban sa mga tawo, sa lain-laing
hut-ong ug organisasyon sa katilingban, lakip ang ilang mga balaod o
sistema nga gikinahanglan alang sa paggiya o pagpahapsay sa dagan sa
katilingban aron makab-ot ang kaayohan sa kadaghanan. Ang kaayohan sa
kadaghanan mao ang kinatibuk-ang kapasikaran, ang kahulugan ug ang
tinubdan nganong adunay politikanhong katilingban [GS, 74]. Dinhi niining
politikanhong katilingban mao ang politikanhong gahum nga “kinahanglang
gamiton subay sa moralidad ug alang sa kaayohan sa kadaghanan”.
7. Unsa
ang mga moral ug relihiyosong sumbanan (moral
and religious principles) nga maggiya sa politika?
Ang mga Kaobispohan sa Pilipinas nagpadayag niining
mosunod nga mga kamatuoran isip giya sa politika
[see PEPP, pp. 34-38]:
a)
Ang labing
mahinungdanon nga sumbanan mao ang tawhanong dignidad ug kahiusahan.
b)
Ang tumong
sa politikanhong kalihukan mao ang kaayohan sa kadaghanan.
c)
Ang
pagkapangulo ug gahum usá ka Diosnong gasa alang sa pagpangalagad.
d)
Bisan nagkalahi ang Simbahan ug ang Estado, angay
nga sila magtambayayong alang sa kaayohan sa kadaghanan.
IKADUHANG
BAHIN
ANG
RELASYON TALI SA SIMBAHAN, ESTADO, UG POLITIKA
8. Unsa ang basihanan sa misyon sa Simbahan diha sa
politika?
Ang mga mosunod mao ang labing mahinungdanong mga
basihanan ngano nga ang Simbahan adunay misyon sa politika:
a)
tungod
kay ang politika adunay kalambigitan sa moralidad. Ang politika usá ka tawhanong kalihukan nga mahimong
makadaot o makaayo sa katawhan. Kini mahimong magdala kanato sa kaayohan o
kadaótan.
b)
tungod
kay ang Ebanghelyo ug ang
Gingharian sa Dios nagtawag sa Simbahan sa pagpanginlabot sa politika. Ang
pagpakaylap sa Ebanghelyo maglangkob usab sa pagsangyaw niini sa
politikanhong kinabuhi sa katawhan. Labot
pa niini, ang pinakasentro sa misyon ni Kristo mao ang pagsangyaw sa
Gingharian sa Dios, nga nagtawag kanato sa paghinulsol ug pagbag-o [Markos
5:15]. Ang natad sa politika gitawag usab sa samang kabag-ohan.
c)
tungod
kay ang misyon sa simbahan mao man ang kinatibuk-ang kaluwasan (integral
salvation) nga nagalangkob sa politikanhong kahimtang sa tawo. Ang
‘kinatibuk-ang kaluwasan’ mao ang kaluwasan sa tibuok tawo, lawas ug
kalag, espirituhanon ug kalibutanon. Mao man gani, nga si Kristo, sa iyang
panahon, wala lamang nagpasaylo sa mga sala sa mga tawo kondili, naga-ayo
usab sa ilang mga lawasnong balati-an.
Ang Simbahan kinahanglan usab nga magdala sa makaluwas nga grasya
diha sa kasamtangang kahimtang sa tawo lakip na ang iyang politikanhong
kinabuhi.
9. Aduna
pa bay laing hinungdan ngano nga ang Simbahan manginlabot sa politika?
Oo. Ang laing hinungdan mao nga naluwas ang tawo
gikan sa salang personal ug katilingbanon. Nasayod kita nga diha sa natad
sa politika, ang mga katilingbanon nga sala midagsang, sama sa pagpanikas
ug pagpangurakot, ’hugaw nga pamolitika’, nga naggamit sa “mga armas,
‘goons’, ug salapi”, pagpanlimbong ug ‘politika sa kahakug’.
Alang sa Simbahan, and sistema nga dautan tungod sa kanunay’ng pagbuhat
niini mao ang struktura sa sala o inhustisya.
Lain pang hinungdan mao nga ang Simbahan adunay
pagdapig sa mga kabus. Dinhi sa Pilipinas, ang politika dili makiangayon
sa mga kabus. Sa pagkatinuod ang mga kabus usahay walay gahum ug tingog.
Ang mga balaod gimugna alang sa mga personal nga interes inay nga
magpalambo sa kaayohan sa kadaghanan.
Sa katapusan, si Juan Pablo II nag-ingon nga ang
tawo nga nagapuyo diha sa kasaysayan mao “ang dalan alang sa Simbahan”
[RH,14; CA, 53-54]. Ang kalibutanon ug espirituhanon nga pagpalambo sa
kinatibuk-an nga pagkatawo mao ang paagi diin ang Simbahan makatuman sa
misyon sa pagsangyaw sa Ebanghelyo. Sayod kita nga ang politika mahimong
dili makatawhanon ug mag-ulipon sa tawo diha sa makasal-anong pamatasan o
struktura. Sa laktud nga
pagkasulti, ang politika dili labaw o gawas sa ‘balaodnong natural’ (natural
law). Ang politika adunay
moral ug relihiyoso nga aspeto. Busa,
ang Simbahan kinahanglan gayud manginlabot sa natad sa politika.
10.
Dili ba kaha ang pagpanginlabot sa Simbahan usá ka
“pagpanghilabot sa politika”?
“Ang pagpanghilabot diha sa politika” mahitabo kon ang Simbahan
nanginlabot sa politika sa paagi nga dili pinasikad sa iyang misyon o kun
supak kini sa Konstitusyon. Apan ang misyon sa Simbahan nagmando kaniya sa
pagsaway sa dautan nga kinaiya, pamatasan ug struktura sa politika, nga
supak sa Ebanghelyo, o nagbatok sa kaayohan sa kadaghanan ug sa hingpit
nga kaluwasan sa tawo, labi na sa mga kabus.
Lakip usab sa misyon sa Simbahan mao ang paghatag sa mga lagdang
moral (moral guidelines) kabahin
sa kalidad (qualification) sa
mga kandidato. Matawag lang
kini nga ‘pagpanghilabot sa politika’ kon ang Simbahan moapil sa paagi
nga dili pinasubay sa iyang misyon sa pagtudlo sa Ebanghelyo o kun ang
Simbahan nagalapas sa balaodnong mando sa “panagbulag sa Simbahan ug sa
Estado”.
11.
Unsa man ang gipasabút sa panagbulag sa Simbahan ug Estado?
Duha ka punto ang gipatin-aw diha sa 1987 nga
Konstitusyon sa Pilipinas mahitungod sa panagbulag sa Simbahan ug sa
Estado:
a)
nga walay
mamahimong opisyal nga relihiyon sa Estado; ug
b)
nga ang
Estado dili unta magdapig sa usa ka relihiyon labaw sa uban. Sa samang
paagi, ang Estado kinahanglan kanunay nga magtugot sa
gawasnon nga pagbansay
sa relihiyon ug dili magmando sa bisan
unsa nga pagsulay
alang sa pagbansay
sa sibil o politikanhon nga katungod
[see 1987 Philippine Constitution].
Ang
unang punto nga gihisgutan sa unahan gitawag sa Iningles og “non-establishment
clause”.
Angayan natong matngonan nga ang Konstitusyon wala
magdili sa mga kaparian ug mga relihiyoso sa pagdapig ug pagsalmot sa usa
ka partido sa pamolitika. Unsa ang nagdili kanila sa aktibong
pagpanginlabot diha sa pagdapig ug pagsalmot sa usa ka partido mao ang mga
balaod ug tradisyon sa Simbahan.
12.
Dili ba kinahanglan man nga ang Simbahan ug ang Estado
magtambayayong sa usa’g-usá?
Oo, tungod kay ang Simbahan ug ang Estado naglihok
man alang sa kaayohan sa kadaghanan ug sa matag tawo. Kinahanglan nila ang
pagrespeto sa matag usá ka balaodnong pagkinaugalingon (legitimate
independence) ug sa ilang mga pamaagi sa pagkab-ot
sa kaayohan sa
kadaghanan ug kinatibuk-ang kalamboan sa matag tawo. Tungod sa maong
hiniusang misyon, ang Simbahan ug ang Estado kinahanglan magtambayayong sa
usa’g-usá.
13.
Unsa man ang misyon sa Simbahan mahitungod sa politikanhong sistema?
Ang Simbahan adunay katungdanan sa pagsangyaw sa
Ebanghelyo sa “tanang kabinuhatan” [Mk. 16:15] ug
“paghiusa sa tanang butang diha ni Kristo” [Efeso 1:10]. Kini
nagpasabút nga ang Ebanghelyo kinahanglan “magdasig sa matag hugna
sa kinabuhi, sa matag hut-ong sa katilingban” [PEPP, p. 26],
lakip na niini ang
natad sa politika. Gani, katungdanan sa matag Kristiyano ang pagbag-o
sa politika pinasubay sa Ebanghelyo.
Ang relasyon sa Simbahan ngadto sa Estado gihulagway sa Kaobispohan
sa Pilipinas nga usa ka “kritikal nga pagtambayayong” (critical
collaboration) o “kritikal nga panaghiusa” (critical solidarity).
14. Unsa man ang gipasabút sa
“kritikal nga pagtambayayong” o “kritikal nga panaghiusa”?
Ang kritikal nga pagtambayayong o kritikal nga panaghiusa
nagpasabút nga ang Simbahan nahiusa sa Estado diha sa pagpalambo sa unsay
makaayo sa kadaghanan. Ang
pagtambayayong, kahiusahan ug dayag nga pagbulig, kinahanglang mahatag sa
Simbahan ngadto sa Estado sa pagbuhat sa bisan unsa nga makaayo sa
kadaghanan, nga pinasubay sa Ebanghelyo. Sa paghatag nianang maong
pagbulig, ang Simbahan magbaton gayud sa usá ka matuki-on nga
panghuna-huna. Kinahanglan nga siya magsaway sa bisan unsa nga wala
mahiuyon sa Ebanghelyo.
15. Unsa nga matang sa panglantaw ang mahatag sa
Simbahan kabahin sa tawhanong dignidad ug kahiusahan?
Mahatag sa Simbahan ngadto sa
politikanhong sistema ang iyang panglantaw mahitungod sa dignidad sa tawo
nga gipadayag sa hingpit diha sa misteryo sa “Pulong nga Nagpakatawo”
[CA, 47]. Kining maong
panglantaw naglakip niining mga mosunod nga kamatuoran:
a)
nga
ang tawo gibuhat diha sa hulagway sa Dios, ug siya gitagan-an og
kalipay’ng walay katapusan
uban sa Ginoo;
b) nga
human siya nahitumpawak sa kasal-anan, ang tawo giluwas sa
Dios ug siya tim-os nga nanginahanglan sa Diosnong grasya alang sa
kaluwasan;
c) nga
si Hesukristo mao ang Dios-nga-nahimong-tawo, kinsa nagpakita pinaagi sa
iyang tawhanong kinabuhi kon unsaon gayud sa tawo ang pagpakabuhi ug
pagpangalagad;
d) nga ang managsamang dignidad sa
tanang katawhan magdala kanila ngadto sa kahiusahan diha sa gugma,
hustisya ug pagtinabangay sa
usa’g-usá.
16.
Unsa man ang gipasabút sa “panaghiusa”?
Ang panaghiusa usá ka moral ug
katilingbanong hiyas. Dili
lamang kini usá ka diwa sa panag-alayon, o usa ka pagbati sa kalooy o sa
maayong tinguha. Hinoon, mao
kini ang “lig-on ug malungtaron nga tumong sa pagtugyan sa kaugalingon
ngadto sa unsay makaayo sa kadaghanan, nga mao ang kaayohan sa tanan ug sa
matag-usá” [SRS, 38]. Lakip
na niini ang gugma sa pagdapig sa mga kabus. Usa kini ka pagtahan alang sa
pagkab-ot sa katilingbanong hustisya, kalamboan ug kalinaw. Kini makab-ot
diha sa malinawong pamaagi ug sa pagtahod sa tawhanong katungod.
Kining maong panaghiusa maglangkob usab sa relasyon tali sa mga
nasud.
17.
Kinahanglan ba gayud nga ang mga lumulupyo motuman sa politikanhong
panggamhanan?
Matag katilingban nanginahanglan og panggamhanan
nga magdumala niini alang sa kaayohan sa kadaghanan ug sa kahiusahan sa
Estado. Kini gikan sa Dios ug
gikinahanglan alang sa moral nga kahimtang (moral
order). Kon ang anaa sa
gahum, makatarunganong napili, may igong katakus sa pagdumala, nagtuman sa
iyang katungdanan sa maayong paagi ug nahiuyon sa balaodnong moral (moral
law), kinahanglan nga siya tahuron ug sundon [PEPP, p. 37]. Mao man
gani nga ang Balaang Kasulatan nagmando kanato sa pagkamasinugtanon ngadto
sa politikanhong panggamhanan. “Kinahanglan
ang tanan magtahud sa mga punuan sa lungsod, kay walay pamunuan nga dili
tinugotan sa Dios; ang mga kagamhanan karon tinukod sa Dios.
Busa ang mosupak sa kagamhanan nagsupak sa gitukod sa Dios. Ug ang
magbuhat niini silotan gayod.” [Rom.
13:1-2, cf, Pt. 2:13-17].
18. Mahimo ba nga ang mga lumulupyo dili motuman sa
politikanhong panggamhanan?
Ang
mga lumulopyo dili mapugos sa pagtuman sa mga dautan o immoral nga mando
sa politikanhong panggamhanan bisan pa kon sila mabugkos sa ilang
konsensya sa pagtuman sa ilang mando.
Ang politikanhong gahum dili gayud gamiton sukwahi sa balaodnong
moral (moral law). Tungod niini, ang Vatican II nag-ingon: “makatarunganon
alang sa mga lumulupyo ang pagpanalipod sa ilang kaugalingong katungod ug
sa uban batok sa mga pagpang-abuso sa gahum, basta sila nahisubay sa
balaodnong natural (natural law)
ug sa Ebanghelyo. Kini tinuod
gayud labi na kon ang mga lumulupyo anaa usab sa madaogdaogong
panggamhanan nga lapas sa ilang kaakuhan” [GS, 74]. Si San Pedro mismo
wala motuman sa mando sa mga pangulo ug miingon “kinahanglan tumanon
nato ang Dios kay sa mga tawo” [mga Buhat 4:19].
Mao kini ang sumbanan nga nakapa-aghat sa katawhang Pilipino sa
pagpakigbatok sa diktador nga si Marcos ug pagkab-ot sa kagawasan niadtong
1986 EDSA Revolution sa malinawong paagi.
19. Tinuod ba nga ang Simbahan makalihok uban sa
bisan unsa nga dagway sa politikanhong pamunuan?
Ang sukdanan sa Simbahan sa iyang pakigtambayayong
sa Politikanhong pamunuan mao ang labaw nga balaod sa Ebanghelyo ug ang
Gingharian sa Dios. Ang mga
lumulupyo sa Estado adunay gahum sa pagpili sa matang sa politikanhong
pamunuan (e.g. democratic
leader or authoritarian president - nga ilang gusto aron sa pagkab-ot sa
kaayohan sa kadaghanan) [GS, 74].
Diha sa lamdag sa Ebanghelyo ug sa Gingharian sa Dios, ang Simbahan
mahimong molihok uban sa politikanhong pamunuan basta dili siya hikawan sa
iyang batakan nga kagawasan, sa pagtuman sa iyang balaang misyon ug sa
paggamit sa tanan niyang gikinahanglan alang niining maong katuyoan. Pero
ang Simbahan “dili pwede nga magdasig sa pagtukod og grupo nga mosakmit
sa gahum sa Estado alang sa
kaugalingong interes o tungod sa idyolohikanhong
katuyoan ” (ideological
ends) [CA, 46].
20.
Unsa man ang gilauman sa Simbahan diha sa politika mahitungod sa
kinatibuk-an nga kalamboan sa tawo?
Alang sa kinatibuk-an nga kalamboan sa tanang
katawhan, ang Simbahan naglaum nga ang politika magmugna og mga struktura
diin dunay “partisipasyon ug pagtinabangay” [CA, 46], diin ang mga
batakang kagawasan ug mga pangandoy sa matag tawo mahatagan og igong
higayon nga molambo. Pananglitan, ang Simbahan naglaum sa politika nga
magwagtang o magpakunhod sa dili makiangayon nga kahimtang tali sa kabus
ug adunahan.
Ang Simbahan usab naglaum sa gawasnon ug
makiangayon nga paagi sa piniliay. Sa
ato pa, ang politika kinahanglan nga dili gamiton alang sa kalamboan sa
pipila lamang.
IKATULONG
BAHIN
ANG
PAPEL SA KAPARIAN, RELIHIYOSO UG LAYGO DIHA SA POLITIKA
21.
Unsa man ang mga papel nga gihuptan sa kaparian, relihiyoso ug laygo
mahitungod sa “politikang may dinapigan” (partisan
politics)?
Ang naandan ug ang yano nga pagsabot, inabagan sa Balaod sa
Simbahan, naghatag og linain nga mga papel alang sa nagkadaiyang sakop sa
Simbahan. Kining mga papel gipatin-aw sa PCP
II. “Ang kahibalo sa
Simbahan diha sa paghatag og moral nga hukom bisan sa mga butang
pampolitika, giisip nga iya sa mga kaparian. Sa negatibong pagkasulti ang
mga kaparian makatudlo sa mga doktrinang moral nga may kalambigitan sa
politika, apan dili sila mosalmot ug modapig sa usá ka partido diha sa
aktibong paagi. Ang mga relihiyoso nahilakip usab niining maong pagdili”
[PCP II, 340]. Apan ang mga
laygo “adunay katakus diha sa aktibong pagsalmot ug pagdapig sa usa ka
partido” [PCP II, 431]. Kining naandang pamalaod dili gayud higpit
tungod kay ang mga laygo mismo aduna usa’y tahas sa pagtudlo mahitungod
sa politika ilabi na sa ilang pagsaksi sa Ebanghelyo diha sa natad sa
politika. Ang Simbahan nga
gilangkuban sa mga kaparian, relihiyoso ug mga laygo, “kinahanglan
manginlabot diha sa natad sa politika kon ang mga pagtulun-an sa
Ebanghelyo mamilegro” [PCP II, 344].
22.
Nganong angay man likayan sa mga kaparian ug relihiyoso ang pagsalmot sa
politikang may dinapigan (partisan
politics)?
Sigun sa atong nakita, kining maong paglikay dili tungod sa
usá ka balaod nga nagagikan sa Konstitusyon sa Pilipinas.
Ang
Simbahan mismo ang nagdili sa mga kaparian ug relihiyoso sa pagsalmot sa
politikang may dinapigan (partisan
politics), tungod kay sila giisip nga simbolo sa kahiusahan diha sa
Simbahan. Alang kanila, ang pagpanginlabot sa politikang may dinapigan,
inubanan sa iyang pagpadagan ug pagdumala, ang mga kasabutan ug mga
nagkadaiyang baruganan, makapahuyang sa ilang gahum sa pagtudlo ug
makaguba sa kahiusahan nga ilang gibarugan ug gipanalipdan. Sa gihapon, angay natong dawaton nga usahay bisan ang mga
pagtulun-an sa kaparian ug relihiyoso mahubad sa uban nga usá ka
politikang may dinapigan [PCP-II 343-344].
Sama pananglit sa mga gipamulong sa Kaobispohan human sa eleksyon
sa tuig 1986, diin sila nagtudlo nga ang panggamhanan nga nakaangkon sa
gahum pinaagi sa pagpanlimbong walay moral nga katungod sa pagdumala. Kini
nga pagtulun-an giisip nga nagadapig sa kaatbang sa kandidato sa
pagkapangulo ug batok sa nagmadaugon nga gimantala sa usa ka parlamento (parliament).
23.
Unsa man gayud ang misyon sa mga laygo diha sa politika?
Ang misyon sa mga laygo diha sa politika sama sa misyon sa tibuok
Simbahan, nga mao ang pagbag-o sa politikanhong kahimtang pinasubay sa
Ebanghelyo. Apan ang maong pagbag-o makab-ot pinaagi sa aktibong
pagsalmot sa politikang may dinapigan.
Kini nga papel wala itugot ngadto sa mga kaparian ug mga relihiyoso.
Ma-o kini ang hinungdan ngano nga ang PCP II nag-awhag sa mga laygo
nga dili lang magpakahilum diha sa pagpanginlabot sa politika kondili
mangulo hinuon niini.
Gani, ang PCP-II nagkanayon: “Uban sa panglantaw nga ang politika
nahimong babag sa malangkobon nga kalamboan, ang Pilipinas karon mibati sa
dinaliang panginahanglan nga ang mga laygo aktibong manginlabot sa mga
kalihokang politikanhon” [PCP-II, 348]. Labot pa, ang mga laygo
kinahanglang “motabang paghulma sa Konsyensya sa mga botante ug mangunay
sa pagpili og mga pangulong matinud-anon sa ilang pagpangatungdanan”
[PCP-II, Art. 8 # 1].
24.
Unsa man ang kamatuoran nga kinahanglan maggiya sa mga laygo sa ilang
pagpanginlabot sa politika?
Ang PCP-II naghatag sa mga mosunod nga sumbanan aron sa paggiya
sa mga Katolikong sumasalmot sa politika:
a)
ang labing una nga sumbanan sa pagsalmot mao ang pagtinguha sa
kaayohan sa kadaghanan;
b)
ang pagsalmot kinahanglan magpakita sa pagpanalipod ug pagpalambo
sa hustisya;
c)
ang pagsalmot kinahanglan nga dinasig ug giniyahan sa espiritu sa
pagpangalagad;
d)
nga kini magdapig gayud sa mga kabus;
e)
nga ang paghatag og gahum sa mga tawo isipon nga usa ka pamaagi ug
tumong sa kalihukang politikanhon [PCP-II, 351].
Apan ang pagsaksi sa mga laygo sa Ebanghelyo maoy
labing mahinungdanong pagpanginlabot sa politika.
Si Juan Pablo II nagkanayon: “Ang laygo kinahanglang magsaksi sa
mga pagtulun-an nga gikan sa Ebanghelyo, nga may kalabutan sa
politikanhong kalihukan. Kining maong pagtulun-an nagalangkob sa kagawasan,
hustisya, panaghiusa, makiangayon nga paghatag sa kaugalingon alang sa
kaayohan sa tanan, yano nga pagkinabuhi ug pagdapig sa mga kabus” [CL,
42].
25.
Aduna bay gitawag nga “kandidato
sa Katoliko” o “hiniusang boto sa Katoliko”?
Ang
Ebanghelyo wala nagatudlo og usá ka paagi sa politika o politikanhong
panggamhanan (such as monarchial,
presidential, parliamentary, etc….), o dili ba kaha usá ka
politikanhong partido o han-ay sa mga kandidato.
Ang mando sa Ebanghelyo sa pagbag-o sa politikanhong kahimtang o
pag-alagad sa kaayohan sa kadaghanan dili hingpit nga matuman sa usá ka
politikanhong pamaagi lamang. Walay
bisan usá ka partido, plataporma o han-ay sa mga magpapili nga
maka-angkon nga sila ang kandidato sa Simbahang Katoliko. Alang sa
Simbahan, adunay nagkadaiyang mga politikanhong pamaagi nga nahisubay sa
Ebanghelyo. Mao nga walay
matawag nga “hiniusang boto sa mga Katoliko” o “mga kandidato nga
gituboy sa mga Obispo”. Apan ang Kaobispohan nag-awhag sa mga laygo sa
pagpili sumala sa ilang konsensya nga nilamdagan sa Ebanghelyo.
sa
usá ka kandidato nga ilang gidapigan?
Oo. Apan ang maong higayon talagsaon ra gayud ug kini mahitabo
lamang kon ang maong pagpili maoy klaro ug bugtong tawag sa Ebanghelyo. Sama pananglit kon ang kandidato sa pagkapresidente, nga may
dakong kasiguroan nga modaug, adunay dayag nga tinguha sa pagguba sa
Simbahan ug sa Iyang misyon sa kaluwasan.
Niining maong higayon, ang Simbahan makamando sa mga magtutuo sa
dili pagbotar sa maong kandidato ug ang pagsupak sa maong mando mahimong
isipon nga usá ka sala.
27.
Giunsa man sa Simbahan pagtuman ang iyang misyon sa pagbag-o sa dagway sa
politika?
a)
pinaagi sa
katesismo o Kristohanong pagpanudlo aron mabag-o ang politikanhong kultura
nga gihulagway diha sa panagbulag sa pagtoo ug politika.
b)
pinaagi sa
paghatag og mga sumbanan sa saktong pagpili og mga politikanhong opisyales,
aron ang katawhan adunay igò ug saktong konsensya sa ilang paagi sa
pagpili og mga kandidato.
c)
pinaagi sa
pag-awhag sa mga relihiyosong kapunungan sa Simbahan nga makigtambayayong
sa mga organisasyong dili iya sa gobyerno (non-government
organizations) aron ang piniliay mahimong matinud-anon, limpyo,
malinawon ug hapsay.
d)
pinaagi sa
pagpasiugda og kabag-ohan sa natad sa politika isip tumong sa pastoral nga
kalihukan sa Simbahan, sama sa pagbag-o
sa pamaagi sa piniliay aron malikayan
ang kalangan ug maseguro ang
katarung niini gikan sa pagbotar, pag-ihap, pagbalita, ug hangtud sa
pagproklamar sa mga mananaog.
e)
pinaagi sa
politikanhong pagdapig sa mga pamalaod nga makaayo sa kadaghanan ug
pagsupak sa mga balaod nga pabor sa mga interes sa pipila lamang.
f)
pinaagi sa
pag-apil sa mga katilingbanong kalihukan (civic
organizations, people organizations, non-government organizations, etc.)
aron pagbag-o sa dagway sa politika.
g)
pinaagi sa
pagtukod og mga organisasyon sama sa NASSA VOTE-CARE
ug PPC-RV sa matag parokya aron pagtabang nga ang piniliay limpyo,
matinud-anon ug hapsay.
h)
pinaagi sa
pagkinabuhing saksi sa mga Katoliko kang Kristo ug sa Iyang Ebanghelyo.
Kini ang labing importanteng matabang sa Simbahan sa pagbag-o sa politika.
IKAUPAT
NGA BAHIN
ANG
POLITIKA SA PILIPINAS - KAHIMTANG UG KABAG-OHAN
28.
Ngano man nga ang Simbahan aktibong manginlabot sa politika sa
Pilipinas?
Matud pa sa atong Kaobispohan, ang labing dako nga hinungdan mao
kini: “Ang politika sa Pilipinas sa paagi nga kini gigamit, labing
nakadaot sa kinabuhi sa katawhan. Lagmit
pa gani nga ang politika mao ang pinakadakong
hinungdan sa kaalaotan
sa atong kinabuhi isip usá
ka nasud ug ang dautang babag sa atong pagkab-ot sa hingpit nga kalamboan”
[PEPP,7]. Ang PCP-II
misumada sa matang sa atong politika pinaagi sa pag-ingon:
“Lagmit pa gani nga ang dakóng tinubdan sa atong kalisud mao ang
kakabus ug walay kaangayan inubanan
sa kakulang sa matinud-anong
pag-alagad sa katilingban nga
daw nahimo na’ng kabahin sa nagpadayong politikanhong kultura ug
katilingbanong sistema” [PCP-II Appendix
I, pp. 278-79].
29.
Unsa man ang mga negatibong hulagway sa atong politikanhong kultura?
Ang
politika sa Pilipinas gihulagway nga usá ka
“patronage politics”, “politics
of personalities” (politika sa mga
inila) ug “politics of pay-off” (politika
sa pagbinayranay). Kini gihulagway sa PCP-II niining mosunod: “Ang
gahum ug ang pagdumala, anaa lamang sa mga adunahan ug inila nga pamilya,
nga buot mopalungtad sa politikanhong dungog sa ilang kaliwat” [PCP-II,
24].
30.
Unsa man ang gipasabot sa “patronage politics”?
Gikan kini sa pyudal nga sistema (feudal
system) tali sa agalon ug ulipon.
Sa “politika sa paglaban”, giila ang relasyon tali sa opisyal
ug sa ordinaryong lungsoranon isip relasyon sa magtatabang (patron
/ master) ug sa linabanan (client
/ servant). Ang mga
benepisyo giapud-apud sigun sa pagkamaunungon (loyalty)
sa mga linabanan ngadto sa ilang mga magtatabang. Ang mga linabanan o
botante, nagsalíg sa ilang mga magtatabang o opisyal sa mga proyekto, mga
ayuda ug mga kasulbaran sa suliran sa katilingban.
Sa ato pa, ang pag-apud-apud sa mga ganti o proyekto, dili
pinasikad sa hustisya, kun dili sa “kaayo” sa opisyal ug sa
pagkamaunungon sa katawhan ngadto sa maong opisyal. Busa ang mga
politikanhong pangulo ug mga sumusunod nga nagpakita’g pagbulig,
paga-gantihan og proyekto, salapi ug trabaho. Ang kinaiya niini nga
sistema mao ang pagsalíg, pagpaulipon, pagpakahilum ug katapol sa mga
lungsoranon. Mao usab kini
ang hinungdan sa kakulang sa mga kapunongang pampolitika diha sa mga kabus
ug sa pagkatingub sa gahum diha sa mga kamot sa pipila.
Labut pa, ang pondo sa katawhan gigamit sa mga opisyal alang sa
ilang kaugalingong interes, tungod kay ang ilang posisyon giisip man nga
kabtangan (feudal properties).
Gani, ang politikanhong pangatungdanan (political office) giila na sa makadaghan isip titulo o ngalan (feudal
title) nga gipasa gikan sa usá ka kaliwatan ngadto sa lain.
Mao kini ang basihanan sa gitawag nga “political
dynasties” o “family
dynasties”.
31.
Unsa man ang gipasabút sa “politics of personalities”?
Usá kini ka sistema diin ang pagka-inila sa mga kandidato giisip
nga mas mahinungdanon pa kay sa ilang kahibalo ug katakus. Ang pagka-inila
sa kandidato ug ang iyang kasuod sa mga tawong anaa sa gahum, nahimong
sukaranan sa paghukom kon kinsa gayud ang kinahanglang pilion. Busa, ang
mga kandidato nga nailhan diha sa pelikula, sa “sports”, o sa ilang
kalambigitan sa mga pamilyang may gahum diha sa politika, adunay dakong
bintaha sa piniliay. Sanglit kay ang mga Pilipino nailhan man nga adunay
dakong pagpakabana sa pamilya, ang kalambigitan diha sa pamilya mosangpot
gayud sa “political dynasties”. Labot pa, tungod sa “politics of
personalities”, mahimong mahitabo ang kanunay’ng pag-usab sa
pagpasakop sa partido. Ang mga partido wala maghatag sa mga botante og
tataw nga panglantaw mahitungod sa mga katilingbanong isyu (social
issues) sama sa pagpanalipod sa kinaiyahan, globalisasyon, gawasnon
nga pagpatigayon (trade
liberalization), ug uban pa. Namatikdan sa PCP-II nga ang katawhan
“mas nagpalabi pa sa mga proyekto ug gasa kay sa mga mahinungdanong isyu
nga angayang barugan sa mga napiling kandidato” [PCP-II, pp. 279-80].
32.
Unsa man ang gipasabút sa “politics of pay-off”?
Usa kini ka sistema sa pamolitika diin ang politikal nga pamintaha
maoy hinungdan ngano nga ang politiko molansad alang sa usa ka posisyon.
Ang pagpili nag-agad sa mga pangutana nga susama niini: “unsa may imong
mabuhat alang kanako kun akò kang suportahan?” Ang pagbinayranay (pay-off)
mahimo pinaagi sa salapi (financial
“commissions”), o politikanhong katungdanan. Subô nga pagkasulti,
mao kini ang gituho-ang nahitabo diha sa Kongreso. Sa makadaghan, ang mga
desisyon wala magagikan sa prinsipyo kon dili sa kaugalingong interes
lamang. Busa, daghang mga tawo ang nagtoo nga ang desisyon mahitungod sa
tinuig nga galastohan (budget)
sa gobyerno nag-agad sa pondo sa “pork barrel”. [Ang
“pork barrel” mao ang gahin (budget) sa gobyerno alang sa mga politiko
(political patron), aron magamit sa mga lokal nga proyekto.]
Kun mas dako ang “pork barrel”, mas sayon usab ang pagtugot sa uban
pang mga butang nga nahiapil sa galastohon. Ang “politics of pay-off”
nagalangkob usab sa pinalitay sa boto.
33.
Ang panghunahuna sa mga politiko kabahin ba niining politikanhong
kultura?
Oo. Dili ikalimod nga daghan sa mga politiko ang naghugawhugaw sa
dagway sa politika tungod sa ilang dautang tinguha.
Ilang gilantaw ang politika isip usá ka pamaagi sa pagpadatò sa
kaugalingon, pag-impluwensya sa uban ug isip gahum alang sa kaugalingong
interes ug sa pamilya. Tungod niini ang politika nahimong hinungdan sa
kahakog. Ang baruganan gisakripisyo.
Makapangutana kita ngano man nga daghan sa mga politiko ang mogasto
og dakong salapi ug manglimbong aron lamang mapili sa posisyon nga gamay
ra ang sweldo. Apan dili usab nato ikalimod nga daghan sa mga politiko ang
matinud-anon gayud nga naningkamot sa kaayohan sa kadaghanan. Giila nila
ang ilang kaugalingon isip sulugoon sa tanan sa tinuoray gayud diha sa
pagkamatinud-anon sa ilang pag-alagad.
34. Ang mga pulong
“tradisyonal nga pamolitika” (traditional
politics) ug “tradisyonal nga mga politiko” (traditional
politicians) nagpasabút ba sa dautang dagway sa politika nga
gihisgutan sa unahan?
Oo. Pero ang maong mga pulong mismo dili man maka-uulaw.
Apan, aron mapalutaw ang gikinahanglang kabag-ohan sa matang sa
pamolitika ug mga politiko, ang mga pulong “tradisyonal nga pamolitika”
ug “tradisyonal nga mga
politiko” gigamit na karon sa paghulagway sa dautang pamaagi sa politika.
Mao kini ang gigikanan sa pulong trapo.
5. Kini ba ang hinungdan ngano
nga ang Kaobispohan nag-ingon nga ang atong politikanhong kultura dautan?
Oo. Ang Kaobispohan nag-ingon nga ang “politikanhong
sistema gipahimuslan pag-ayo tungod sa dakong kahigayonan sa pagpangawkaw,
pagpang-impluwensya, ug walay hinungdang paggasto sa salapi sa katawhan
alang sa partido ug kaugalingong katuyoan” [PEPP, p.29]. Sila usab
nagkanayon: “Kon kita karon usá ka nasud diin kadaghanan kabus ug walay
gahum, kini tungod kay atong gipasagdan nga ang politika gipakaubos ug
gipahimuslan” [PEPP, p. 10]. Gani human nila maaninaw ang mga dautang
pamaagi sa piniliay, ang Kaobispohan masulob-on nga nagkanayon: “Ang mga
nag-unang hiyas sa atong pagtoo - pagkamanggihatagon, hustisya,
pagkamatinud-anon ug kamatuoran - dili makita diha sa atong pagbansay sa
politika, panahon o human sa piniliay” [PEPP, p. 21].
36.
Ngano? Unsa man ang sayop sa atong paagi sa piniliay?
Ang Kaobispohan nagpadayag niining mosunod isip mga daotang
panghitabo sa dili pa ang piniliay:
38.
Unsa man ang mga salawayong buhat nga atong mamatikdan human
sa piniliay?
a)
ang
pagprotesta sa kinatibuk-ang resulta;
b)
kalangan
sa paghukom sa mga gihimong pagprotesta, mao nga dili na igò ang panahon
sa mga napili sa pagsilbi sa
ilang pangatungdanan;
c)
paggamit
sa katungdanan sa politika aron pagbayad sa mga utang nga nahimo panahon
sa piniliay, pagbawì sa
nagasto, paghimo og dagkong ganansya, ug pagpatunhay sa gahum sa mga
naghupot sa katungdanan;
d)
ang
pagpalabí sa kaparyentihan diha sa politikanhong posisyon; pagpangayo og
dagkong bahin diha sa pagtugot sa mga
proyekto.
39.
Mabasol ba nato ang katawhan niining dili maayo nga kahimtang?
Oo, usá sila sa mga mabasol, tungod kay kulang na ang ilang
pagsalig sa politika, ug sa makadaghan, miuyon na lang sa mga daotang
aspeto niini. Sila moingon
nga mao na gayud kini ang kinaiya sa politika, ug dili na kini mabag-o.
Ang katawhan naanad na sa mga
daotang buhat sa politika, mao nga minunot na lang sila niini. Gani,
daghan na ang mitampo niini pinaagi sa pagpangayo’g donasyon gikan sa
mga kandidato, pagbaligya sa ilang boto, pagdahum nga sila abi-abihon
panahon sa kampanya, paglihok sa pinalitay sa boto, pagpanlimbong sa
resulta sa piniliay; ug uban pa. Mao man gani nga diha sa atong pagtugot
niining mga hiwing binuhatan sa piniliay, ato usab nga maani ang daotang
pagdumala.
40.
Matarong ba ang pagdawat og salapi basta kay moboto lang sumala sa
konsensya?
Dili kini matarong. Kon ang salapi nagagikan sa maayong
paagi, ang pagdawat niini sa walay pagboto sa kandidato nga naghatag
makapahimo kanimong bakakon. Ug
kon ikaw moboto sa maong kandidato, imo na gayung gibaligya ang imong boto.
Kon
ang salapi nagagikan sa dili maayong paagi, ikaw mibulig sa daotan tungod
kay imo man kining gidawat. Sa
imong pagdawat sa salapi gikan sa mga kandidato, maayo o daotan man ang
gigikanan, o bisan unsa man ang katuyoan, ikaw nagpatunhay sa pagmugna og
mahugaw nga pamolitika nga nagdasig sa pagpangawkaw.
Ang mamalitay sa boto karon, mao na ang tigpangawkaw sa umaabot.
41.
Wala na bay timailhan sa paglaum nga ang dagway sa politika
mabag-o?
Adunay daghang mga timailhan sa kabag-ohan. Ang pinakaklaro nga
pananglitan mao ang hiniusang paglihok sa katawhan aron sa
pagprotesta batok sa mikaylap nga pagpanlimbong niadtong 1986 “Snap
Election”. Atong nakita ang
kaisog sa pipila nga mibiya sa ilang trabaho isip tigmaneho sa computer
aron dili sila mahimong kakunsabo sa pagmaniobra sa resulta sa
piniliay. Atong nakita ang mga laygo, kaparian ug mga relihiyoso nga
mibantay sa mga presinto luyo sa kapilegro sa ilang kinabuhi niadtong 1984
ug 1986 nga piniliay. Ug, ang labing dayag, mao ang 1986 “People Power
Revolution” nga nagmalampuson sa pagpalagpot sa diktador ug pagbakwì
pag-usab sa nasudnong demokrasya. Sukad
niadto, midaghan ang mga organisasyon nga dili iya sa gobyerno (non-government
organizations) ug ang organisasyon sa katawhan aron pagpadayag sa
ilang tinguha alang sa kahiusahan, ug pagduyog sa ekonomikanhon ug
politikanhon nga kahiusahan sa nasud.
42.
Unsa man ang mga kalidad nga atong gipangita sa usá ka kandidato?
Sa nag-unang mga pamahayag sa Kaobispohan, sila
nangusog nga ang mosunod nga mga kalidad kinahanglang pagahuptan sa usá
ka kandidato:
Kadtong magpapili sa publikong pangatungdanan kinahanglang Diosnon
(Pro-God) ug dili kalibutanon;
dapig sa katawhan (Pro-People)
ug dili hakog; nasudnon (Pro-Nation);
dapig sa kaayohan sa kadaghanan; ug andam manalipod sa kinaiyahan (Pro-Environment).
Ang uban pang mga kalidad nga gipahayag sa PCP-II mao ang mga
mosunod: kinahanglan nga ang kandidato matinud-anon nga nagtinguha sa
kaayohan sa kadaghanan, nagpanalipod ug nagpalambo sa hustisya, may
kadasig sa pag-alagad, may mahigugmaong pagdapig sa mga kabus, ug
nagtinguha sa paghatag og gahum sa katawhan [see PCP-II, 351].
Kinahanglan nga kining tanan mapamatud-an diha sa ilang nangagi nga
pagpangalagad.
Sa ilang sulat pastoral alang sa 1998 nga piniliay, ang Kaobispohan
mihatag og dakong pagtagad sa mga kalidad alang niadtong buot magpapili.
Kini mao ang ‘katakus’ ug ‘kamatinud-anon’. Sila nag-ingon
nga ang ‘katakus’ mao ang abilidad sa paghimo sa gilauman nga ilang
pagabuhaton, ug dili ang pagkamaayo mosulti ni ang pagka-inila. Sila usab
nag-ingon nga ang ‘kamatinud-anon’ nagpasabot og pagrespeto sa
tawhanong katungod, kamatinud-anon diha sa pag-alagad sa katawhan, sa
panaad sa kaminyoon ug sa pamilya. Kini nagkahulogan nga ang kandidato
gikinahanglan nga magpuyo og usá
ka sulundon nga kinabuhi aron siya masaligan sa mga tawo diha sa politika.
43.
Angay ba nga ang mga Katolikong anaa sa panggamhanan molikay sa
pamolitika, human kini nakit-an nga “hugaw”?
Dili. Hinoon, angay
sila nga manginlabot sa politikang may dinapigan (partisan
politics) aron kini mabag-o ug molihok alang sa kaayohan sa kadaghanan.
Ang PCP-II mismo nagdasig sa maong pagsalmot [PCP II, 348-350].
Kini nag-aghat sa mosunod: “Ang mga Katolikong anaa sa politika, angay
nga maghimo og mga balaod nga puno sa pagtulon-ang Kristohanon. Aron
malikayan ang walay pagsilot sa mga hiwi nga binuhatan, ang mga Katolikong
politiko angay mopalig-on sa pamalaod pinaagi sa hugot nga pagtulon-an sa
hustong sistema sa pag-ganti ug pagsilot (system
of reward and punishment)” [PCP-II, 352].
Ang mga kalapasang nahimo sa mga tawong anaa sa gahum ug sa mga
politiko maoy pananglitan sa mga krimen nga wala mapahamtangi og silot.
44.
Sa unsa nga mga paagi nga ang mga Katoliko epektibong molambigit sa
piniliay?
a.
Pinaagi sa
boluntaryo nga pagtrabaho, nga walay pagdapig sa usa ka partido uban sa
mga grupo nga dili iya sa gobyerno sama sa NAMFREL, o mga kapunungan sa
Simbahan sama sa PPC-RV ug NASSA VOTE-CARE aron pagpalambo sa kahibalo sa
katawhan mahitungod sa ilang katungdanan sa pagpili (responsible
voting), ug sa paghimo sa piniliay nga matinud-anon, limpyo, malinawon,
ug hapsay.
b.
Pinaagi sa
pagsalmot sa usá ka partido aron mapili sa pangatungdanan, o pagsuporta
sa labing angayan nga mga kandidato ug paghatag sa kasigurohan nga ang mga
partido mismo nagsunod sa mga hiyas sa pagkamatarong, pagkamatinud-anon,
ug pagpakabana sa mga nag-unang isyu.
c.
Pinaagi sa
paglihok alang sa pagpatuman sa mga balaod nga makatabang pagmugna og
matarong nga piniliay. Labaw
sa tanan, ang Katolikong botante kinahanglang matinud-anong moboto, sumala
sa iyang konsensya ug dili tungod sa bayad, kasuod sa pamilya sa kandidato,
ug utang kabubut-on.
Alang
sa Tigum sa Kaobispohan sa Pilipinas (Catholic Bishops’ Conference of
the Philippines):
+
OSCAR V. CRUZ, D.D.
Arsobispo
sa Lingayen—Dagupan
Presidente, CBCP
For any
inquiries or comment, you may contact the WEBMASTER
Last Updated: Wednesday, April 04, 2001 03:15:09 PM
PAKAPÍN
SA KATESISMO:
MGA
GISUGYOT NGA BULUHATON
UNANG
BAHIN
A.
Kalihukan: Brain
Storming
B.
Tumong:
1)
Aron
masabtan kun unsa ang tinuod nga kahulugan sa politika.
2)
Aron
masabtan kun unsa ang tinuod nga tumong sa politika.
C.
Pamaagi:
Pangutan-on ang mga partisipante niining mosunod nga mga pangutana;
1)
Sa yano nga
pagsabút, unsa man alang kaninyo ang politika?
2)
Unsa man ang
tumong sa politika?
D.
Mga
posibleng tubag:
1)
mga
kandidato
piniliay
kampanya
gahum
gobyerno
partido, ug uban pa
2)
kaayohan sa
katawhan
paghimo og balaod
aron mabulahan
E.
Pagpalawom:
(sugdan ang unang sesyon)
IKADUHANG
BAHIN
- Kalihukan:
Group sharing and reporting
- Tumong:
Aron masabtan ang misyon sa Simbahan
(Katawhan sa Dios) diha sa politika.
- Pamaagi:
1)
Bahinon ang
mga partisipante ngadto sa gagmay’ng grupo.
2)
Magpili og facilitator,
secretary ug reporter.
3)
Mga
pangutana:
Angayan ba
nga ang Simbahan manginlabot sa politika? Ngano man?
4)
Pagpa-ambitay
diha sa gagmay’ng grupo sulod sa 15 minutos.
5)
Reporting:
5 minutos kada-grupo.
- Mga
posibleng tubag:
-angayan
-dili
- Pagpalawom
(sugdan ang ikaduhang sesyon)
IKATULONG
BAHIN
A.
Kalihukan:
Song Analysis
B.
Tumong:
Aron masabtan unsa ang papel sa mga sumusunod ni Kristo diha sa
natad sa politika.
C.
Pamaagi:
1)
Isulat ang
kanta (“Hagit sa Ebanghelyo”
o “Kaakuhan”) aron mabasa sa
tanan.
2)
Tun-an ang
kanta o maminaw sa awit pinaagi sa ‘cassette
player’.
3)
Mga pangutana:
a.
Hagit sa Ebanghelyo
ii.
Unsa man ang
‘hagit sa Ebanghelyo’ alang kanato?
iii.
Sa unsang
paagiha maipadayag nato ang atong paghigugma sa isigkatawo diha sa natad
sa politika, isip pari, madre, o laygo?
b.
Kaakuhan
i.
Unsa man ang
mga mensahe nga atong nakutlo diha sa maong awit?
ii.
Unsa man ang
atong kaakuhan diha sa natad sa politika, isip pari, madre o laygo?
D.
Mga
posibleng tubag:
1.
Hagit sa Ebanghelyo
a)
paghigugmaay,
pagpakabana, ug uban pa.
b)
pag-alagad,
paggiya. . .
2.
Kaakuhan
a)
ang kaakuhan
angay nga huptan; kini usa ka gasa, ug uban pa.
b)
pagtabang,
pag-alagad, paggiya. . .
E.
Pagpalawom (sugdan
ang ikatulong sesyon)
IKAUPAT
NGA BAHIN
- Kalihukan:
Political Skit
- Tumong:
Aron mapadayag ang dagway sa politika sa atong nasud.
- Pamaagi:
1)
Bahinon ang
partisipante ngadto sa gagmay’ng grupo.
2)
Mopili og leader.
3)
Paghatag sa
mga tahas:
a)
Paghimo og
“drama” mahitungod sa inyong kasinatian sa politika diha sa
katilingban.
b)
Hatagi og
gibug-aton ang negatibo o positibo nga bahin sa politika.
c)
Pasundayag
sulod sa 5 minutos kada-grupo.
- Mga
posibleng “drama”:
-pagpamalit
sa boto
-armas,’goons’,
ug bahandi
-mga
‘personalities’ e.g. mga artista
- Pagpalawom
(Sugdan ang ikaupat nga sesyon).
MGA PASALAMAT
Alang
sa mga seminarista nga nagtabang sa paghubad niining Katesismo sa pulong
nga binisaya: Ricky Bacolcol (Cagayan), Roberto Balsamo Jr. (Cagayan),
Armando Bayron (Talibon), Ferdinand Candido (Zamboanga), Rex Cassion (Butuan),
Bobby Cena (Malaybalay), Irvin Garsuta (Tagbilaran), Epifanio Gupita (Talibon),
Glenn Infiesto (Tandag), Jenor Luis (Butuan), Cecil Lobrigas (Tagbilaran),
Mario Ombao (Talibon), Apolinar Orozco (Tandag), Robert Selecios (Malaybalay),
ug Antonio Tutor Jr. (Talibon).
Alang usab sa mga “formators” sa Seminaryo
Mayor ni San Juan Maria Vianney nga naghatag sa ilang makanunayong
pagsuporta: Timoteo Ofrasio (Rector), Jose Cabantan, Raul Dael, Alfeo
Nudas, Sulpicio Quipanes, Fruto Ramirez, Florencio Salvador, ug Deogracias
Trinidad.
Ug alang sa tanan namong mga “benefactors” nga
nagsuporta sa pagmantala niining Katesismo.
Kaninyong tanan… DAGHANG SALAMAT!
ST.
JOHN VIANNEY THEOLOGICAL SEMINARY
Seminary Hill, Camaman-an
Cagayan
de Oro City
For any
inquiries or comment, you may contact the WEBMASTER
Last Updated: Wednesday, April 04, 2001 03:15:09 PM
